Linh mục Raymond J. de Souza, là chủ bút tập san Công Giáo Convivium của Canada. Ngài vừa có bài phân tích nhan đề “The Two Leos”, nghĩa là “Hai Vị Lêô” đăng trên tờ First Things ngày 15 tháng 5 năm 2025.
Nguyên bản tiếng Anh có thể xem tại đây. Dưới đây là bản dịch toàn văn sang Việt Ngữ.
Do đó, tôi rất hài lòng với lời nhắc nhở của Đức Lêô XIV về Đức Leo XIII. Đức Tân Giáo Hoàng đã đặc biệt nhắc đến Đức Lêô XIII trị vì trong thời đại kinh tế và xã hội thay đổi; Đức Lêô XIV trực giác rằng một điều gì đó tương tự đang diễn ra, trong một cuộc cách mạng “công nghiệp” khác, cuộc cách mạng này được thúc đẩy bởi công nghệ kỹ thuật số và, như Đức Tân Giáo Hoàng đã đề cập cụ thể, đó là cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo.
Sự bao la trong huấn quyền của Đức Lêô XIII—hàng chục và hàng chục thông điệp trong hơn hai mươi lăm năm—là ở chỗ hầu như mọi thứ đều có thể tìm thấy ở đó. Vào hôm Thứ Tư, 14 Tháng Năm, trong một cuộc tiếp kiến Năm Thánh dành cho các Giáo Hội Công Giáo Đông phương, Đức Lêô XIV đã nhắc lại rằng vào năm 1894, Đức Lêô XIII là “Giáo hoàng đầu tiên dành một văn kiện cụ thể cho phẩm giá của các Giáo hội của anh em, trên hết là lấy cảm hứng từ thực tế rằng, 'công trình cứu chuộc con người bắt đầu ở Đông phương.'” Đức Lêô XIII là giáo hoàng đầu tiên làm được rất nhiều điều trong triều Giáo Hoàng của mình.
Hiến chương giáo huấn xã hội của Đức Lêô XIII, Rerum Novarum hay Tân Sự, được công bố cách đây 134 năm, vào ngày này, 15 tháng 5 năm 1891. Khi Đức Gioan Phaolô ban hành thông điệp kỷ niệm 100 năm của mình, Centesimus Annus, vào năm 1991, ngài đã ghi ngày là 1 tháng 5—đây là sự hài lòng của công chúng mà ngài tự cho phép mình sau khi Bức màn sắt sụp đổ, nhảy múa trên nấm mồ của chủ nghĩa cộng sản Liên Xô vào Ngày lễ Quốc tế Lao động.
Cha Thomas Joseph White, Dòng Đa Minh, gần đây đã viết trên First Things về Rerum Novarum, chỉ ra rằng tầm nhìn của Đức Lêô XIII là xã hội được tạo thành từ nhiều xã hội, mỗi xã hội có bản sắc và sứ mệnh riêng. Ba xã hội cần thiết là gia đình, nhà nước và Giáo hội. Ngoài ra còn có những xã hội khác, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế.
Tất cả những xã hội này đều là những tác nhân theo đúng nghĩa của chúng; người ta có thể nói về tính xã hội của xã hội; xã hội là xã hội, các xã hội cùng nhau phát triển. Đức Gioan Phaolô II đã nói về những xã hội này như là “chủ thể”, không phải là “đối tượng”, và do đó ngài thích dùng cụm từ “chủ thể xã hội”. Xã hội được tạo thành từ vô số chủ thể hành động. Trở thành chủ thể chứ không phải là đối tượng có nghĩa là trở thành nguồn gốc của hành động, là tự do.
Thông điệp Rerum Novarum cần được đọc cùng với thông điệp Libertas năm 1888 của Đức Lêô XIII về quyền tự do của con người. “Tự do, là tài sản tự nhiên cao nhất, là một phần của bản chất trí tuệ hoặc lý trí, mang lại cho con người phẩm giá này—đó là con người 'nằm trong tay lời khuyên của mình' (Sirach 15:14) và có quyền lực đối với hành động của mình,” Đức Lêô XIII đã viết trong thông điệp trước đó.
Đức Lêô XIII không phải là người theo chủ nghĩa tự do; phần lớn Libertas nêu chi tiết các giới hạn thích hợp của tự do. Ngay cả những quyền tự do được coi trọng nhất về lương tâm, ngôn luận và báo chí cũng được Đức Lêô XIII sắp xếp theo chân lý và lợi ích chung; không có tự do nào mà không có mục đích thích hợp, hoặc tự do chỉ vì lợi ích của chính tự do. Tuy nhiên, sự nhấn mạnh của Đức Lêô XIII về bản chất tốt đẹp của tự do đã xuất hiện vào năm 1888 và đặt ra nền tảng cho điều có thể được gọi là con đường “tự do” trong giáo lý xã hội Công Giáo.
Có thể nói về hai con đường mà giáo quyền đã đi về các vấn đề kinh tế kể từ thời Đức Lêô XIII. Có con đường tự do, trong đó hoàn cảnh khốn khổ của người lao động sẽ được giải quyết bằng cách mở rộng phạm vi tự do kinh tế, quyền tự quyết và khả năng sáng tạo của họ. Nó bắt nguồn từ quan điểm cho rằng nguồn lực sáng tạo lớn nhất của con người là chính bản thân họ, và rằng mong muốn của một quốc gia về “mức độ thịnh vượng khả thi lớn nhất” là có thể chấp nhận được, trong phạm vi công lý.
Người nghèo, theo quan điểm của Đức Lêô XIII, có khả năng sáng tạo và sản xuất để thoát khỏi đói nghèo; hệ thống chính trị và kinh tế có nghĩa vụ thúc đẩy điều này. Một thế kỷ sau, Đức Gioan Phaolô II đang vững vàng trên con đường tự do-sáng tạo-năng suất.
Con đường thay thế được phác thảo đầu tiên bởi Giáo hoàng Piô XI và phần lớn được Thánh Phaolô VI và Đức Giáo Hoàng Phanxicô đi theo. Con đường này có xu hướng không tập trung vào tiềm năng chuyển từ nghèo đói sang thịnh vượng, mà tập trung vào bất bình đẳng và bóc lột như một nguyên nhân của nó. Con đường “bình đẳng” theo bản chất của nó có xu thế hướng tới hành động của nhà nước và các chính sách tái phân phối, thay vì tự do kinh tế và tăng trưởng.
Cả con đường tự do và con đường bình đẳng đều là một phần của giáo lý xã hội Công Giáo. Trong mỗi con đường đều có nhiều lựa chọn trong việc hoạch định chính sách kinh tế. Đức Giáo Hoàng Lêô XIV sẽ phù hợp ở đâu thì tất nhiên vẫn phải chờ xem.
Cha White lưu ý rằng “đó là một sai lầm lịch sử nghiêm trọng” khi tách Đức Lêô XIII của sự phục hưng kinh viện khỏi Đức Lêô XIII của học thuyết xã hội. “Đối với Đức Lêô XIII, sự phục hưng của chủ nghĩa kinh viện trong thế giới hiện đại là về sự hòa hợp sâu sắc giữa mặc khải thiêng liêng và lý trí tự nhiên (cả triết học và khoa học), nhưng nó cũng là về sự trao quyền chính trị “, ChaWhite viết. “Bằng cách cung cấp cho mọi người kiến thức thực sự về các nguyên tắc của phẩm giá con người và bằng cách chỉ ra phương thế mà các nguyên tắc này liên quan đến các ngành học khác như khoa học tự nhiên, người ta thúc đẩy quyền tự chủ cá nhân lớn hơn cho mọi người và khả năng tiếp cận khả thi về kinh tế lớn hơn”.
Một kiến thức về chân lý thúc đẩy quyền tự chủ cá nhân và khả năng kinh tế là một bản tóm tắt xuất sắc về ưu tiên tự do được tìm thấy trong tư tưởng của Đức Lêô XIII. Có lý do để nghĩ rằng bối cảnh Augustinô của Đức Lêô XIV trong nhân học Kitô giáo của các Giáo phụ, cũng như việc ngài tiếp xúc với các giới hạn của nhà nước ở Peru, về mặt chính trị và kinh tế, có thể khiến ngài đi theo con đường tự do, nhắc lại rằng tự do là năng khiếu tự nhiên lớn nhất.
Source:First Things